Kabızlık – Konstipasyon

Konstipasyon (kabızlık) genellikle haftada 3’den az sert ve kuru dışkılamadır. Kabızlık çeken hastalarda karın ağrısı, şişkinlik ve karında huzursuzluk hissi vardır. Birçok kişi de normal dışkılamasına rağmen kendisinde kabızlık olduğunu sanır. Bazı insanların dışkıları doğal olarak başkalarınınkine göre daha serttir. İnsanlarda hatalı beslenme ve egzersiz eksikliğine bağlı olarak kabızlık gelişebilir. Kabızlık, çoğu zaman geçicidir ve önemsizdir.

Kimlerde Kabızlık Gelişir?

Kadınlar, çocuklar ve 60 yaş üstü insanlar ve hamilelerde genellikle kabızlığa sık rastlanır. Amerika da günde 5 milyon kişi kabızlık çekmektedir, bu durumun tedavisi ekonomik olarak çok pahalıya gelmektedir.

Sebepler

Normalde dışkı kalın bağırsağın kasılma hareketleriyle ilerletir. Kalın bağırsağın görevlerinden biride suyu emmektir. Eğer çok miktarda su emilirse kabızlık gelişir. Bağırsağın hareketlerinde yavaşlama fazla su emilmesine neden olur. Diyette lifin az olması, suyun az olması, egzersiz eksikliği, ilaçlar, hayat stilindeki değişiklikler (hamilelik, yaşlılık, seyahat gibi), irritabl kolon sendromu, tuvalette ıkınmak istememek, laksatiflerin suiistimali, multipl sklerozis, lupus gibi hastalıklar, kolon ve rektumun hastalıkları ile bilinmeyen sebeplerle (kronik idiopatik) kabızlık gelişir.

Diyet

Sebze, meyve ve tahıllardan az, proteinle çok beslenen kişilerde kabızlık gelişir. Lif, sebze ve meyvelerde bol miktarda bulunan, barsaklardan emilmeden dışkıyla atılan bir maddedir. Ortalama günde 20–25 gram kadar lif (fiber) alınmalıdır. Yaşlılıkta dişlerin dökülmesi nedeniyle fiberli besinlerin az alınması ve yumuşak besinlerin alınması kabızlığa sebep olur.

Az Sıvı Az Alınması

Bol sıvı alınımı (günde en az 2 litre) dışkının sulanması ve yumuşaması ve rahatça boşaltılmasına yardımcı olur. Kahve ve çay gibi sıvıların ise dehidratasyon (suyu azaltıcı) etkileri vardır.

Egzersiz Eksikliği

Egzersiz eksikliği kabızlık oluşmasında bir sebebidir. Başka hastalıklar nedeniyle yatağa bağlı kalma nedeniylede kabızlık gelişebilir.

İlaçlar

Narkotik tabiatlı ağrı kesiciler (analjezikler), alüminyum içeren antiasit ilaçlar (mide asitini nötralize eden ileçlar), spazm gideciler (antispazmotikler), antidepressanlar, idrar söktürücü ilaçlar, demir preparatları, epilepsi için kullanılan epilepsi için kullanılan antikonvülzan ilaçlar kabızlık sebebi olabilir.

İrritabl Kolon Sendromu (Spastik Kolit)

Bu hastalıkta kalın bağırsakta spazmlar olduğundan zamanla bağırsak çalışması etkilenir. Kabızlık, ishal, gaz ve şişkinlik gelişir. Ruhi durum kaynaklı barsağın aşırı hashasiyeti ile ortaya çıkan bu hastalık bazen uzun sürse de hayatı tehdit edici bir hastalık değildir.

Değişik Durumlar;

Hamilelikte hormonlar ve büyüyen uterusun baskısıyla kabızlık gelişir. Yaşlılıkta metabolizma azaldığından bağırsak hareketleri yavaşlamaktadır. Seyahat sırasında yaşam biçim ve yemek alışkanlıkları da değiştiğinden kabızlık gelişir.

Laksatif Suiistimali

Kabızlık hakkında anlatılanlar bazen laksatiflerin kötü kullanımına; suiistimaline neden olmaktadır. Laksatifler genellikle gereksizdir ve alışkanlık yapıcı özellikleri vardır, uzun süre kullanıldığında da bağırsaklar laksatif olmadan çalışmaz hale gelir. Laksatifler ayrıca zamanla bağırsak sinir hücrelerini tahrip eder ve kabızlık başlar. Aynı nedenle enemalarda da bu özellik vardır.

Dışkılama Sırasında Ikınmamak

Tuvalette ıkınmamak zamanla kabızlığa neden olur. Başka tuvaletleri kullanmama isteği (seyahat sırasında) bunun en önemli sebeplerindendir. Psikolojik sebepler veya çok yoğun iş hayatı nedeniyle tuvalat yapmaya yeterli zaman ayırmamak diğer nedenlerdendir. Çocuklarda stresli tuvalet eğitimi de diğer bir sebeptir.

Diğer Hastalıklar

Nörolojik, metabolik ve hormonal hastalıklar ile birçok sistemi tutan başka hastalıklar kabızlık sebebidir. Nörolojik hastalıklar: multipl sklerozis, parkinson, kronik idiopatik psödointestinal obstrüksiyon, felç ve spinal travmalardır. Metabolik ve endokrin hastalıklar (diabetes mellitus, hipo veya hipertroidi, üremi), sistemik hastalıklardan (lupus, skleroderma, amiloidozis)’dır.

Kolon ve Rektumdaki Problemler

İntestinal obstrüksiyon, bağırsakta yapışıklıklar, tümörler, divertiküller, strüktür (bağırsakta daralmalar), Hirsuprung hastalığı, kanser, dar bağırsak ve rektum kabızlık sebebidir.

Kronik İdiopatik Konstipasyon

Kadın ve çocuklarda daha sıktır. Sebebi bilinmez ama hormonlarla ve bağırsak kaslarının sinirleriyle ilgili olduğu zannedilmektedir. Kolonik inertia veya geçişmiş transit kalın bağırsaktaki kas aktivitesi ile ilgilidir ve sol kolona veya sigmoid kolona ait bir durumdur.  Anüs ve rektumun yapısının bozulmasına bağlı kabızlıkta rektum ve anüs dışkılama sırasında yeterli gevşeyip dışkıyı atmada zorlanır.

Tanı

Hastanın Hikayesi (Anamnezi)
Şikâyetleri, dışkılama sayısı, tuvalet alışkanlıkları, dışkıda kan bulunması, yeme alışkanlıkları, kullanılan ilaçlar, fizik aktivite ve egzersiz durumu sorgulanır.

Fizik Muayene

Rektal muayene ile anal kanalın tonüsü ve rektum içinde kitlesel lezyon, kan ve tıkanma olup olmadığı anlaşılır.

Baryumlu Kolon Grafisi

Bir gün önceden bağırsakların temizlenmesini takiben ertesi gün makattan baryum maddesi verilerek yapılan bir değerlendirmedir. Baryum kalın bağırsağın içini doldurarak bağırsak duvarındaki düzensizlikler ve kitlesel lezyonlar varlığını gösterir.

Sigmoidoskopi ve Kolonoskopi

Kalın bağırsağın için ışıklı bir aletle gözlenmesi işlemidir. Sigmoidoskopi bağırsağın en son 30 cm’lik kısmının, kolonoskopi tamamının incelenmesi işlemidir. Bu işlemle görülen lezyonlardan biyopsiler alınarak patolojik değerlendirme için gönderilir.

Kolorektal Transit Zamanı Çalışması

Bu çalışmada hastaya radyolojik olarak görülen işaretli markerler içirilir ve bağırsaktan boşalması gözlenir. 3–5 gün hastaya düzenli filmler çekilerek bağırsaktan markırların atılma zamanı gözlenir.

Anorektal Fonksiyon Testleri

Bu testler rektum ve anüsün normal çalışıp çalışmadığını gösterir. Anorektal manometre testinde anal sfinkter basıncını değerlendirilir. Rektum içinde bir balon şişirildikten sonra balon dışarı çekilirken anüs basıncı ölçülür. Defekografi anorektal bölgenin anormallikleri, rektal kasların kasılıp gevşemesini, dışkıyı tam olarak boşaltma yeterliğini gösterir. Hasta röntgen aletinin içinde tuvalete oturur ve anüsünü sıkıp gevşetirken baryum dışarı kaçar.

Tedavi

Her ne kadar, hastalığın etiolojisine bağlı olarak sebebi, süresi ve şiddetine bağlı değişse de kabızlık genelde diyet ve yaşam biçim değişikliklerine güzel cevap verir.

Diyet

Günlük 25–30 gram lif içeren diyet yumuşak dışkıya sebep olur. Fazla lif içeren besinler taze sebze ve meyveler, fasulye, tahıllar, kabak, havuçtur. Kabızlığa meyilli insanlara ayrıca kabızlığı arttırıcı et, peynir, krem ve hazır besinlerle beslenmemesi önerilir.

Laksatifler

• Hafif kabızlığı olanların laksatife ihtiyacı yoktur doktor gerekirse geçici olarak laksatif reçete edebilir. Bu geçici tedaviler bağırsağın uzun süreli kabızlık gelişmesini engeller. Laksatifler ağızdan toz, granül, tablet veya sakız şeklinde verilebilir.
• Hacim oluşturan laksatifler emilmeyen, kalın bağırsak içine su çekerek kitle, hacim oluşturan maddelerdir. Metamucil, Citrucel, Consyl ve Serutan.
• Stümülanlar bağırsağın peristaltik kasılmalarına sebep olur. Dulcolax, senecort vs.
• Dışkı yumuşatıcılar dehidratasyonu engeller ve dışkıyı nemlendirir.
• Yağlandırıcılar: dışkıyı yağlandırarak tuvalete çıkmayı kolaylaştırır. Mineral yağı en sık kullanılan yağlandırıcıdır.
• Tuzlu laksatifler bir sünger gibi bağırsağa su çekerek dışkıyı sulandırır. Magnezyum sitrat, Magnezi Calcine gibi.

Diğer Tedaviler

Diğer tedaviler ise sebebe yönelik tedavilerdir. Mesela rektum veya anal kanalda darlıklar varsa cerrahi tedavi uygulanır. Kronik kabızlığı olan kişilerde biofeedback kullanılarak bağırsak hareketlerinin rahatlaması sağlanabilir. Kolonik inertialı ve şiddetli kabızlık çeken hastalarda cerrahi olarak kalın bağırsağın çıkarılması diğer bir tedavi metodudur, bunda karın ağrısı ve ishal ise sonradan gelişen bir komplikasyondur.

Kabızlık Ciddi Olabilir mi?

Kabızlık bazen komplikasyonlarla seyreder ve kabızlığı takiben anal fissürler ve hemorroidler gelişebilir. Bazen nadir de olsa rektal prolapsus gelişir. Bu rektumun bir kısmının dışarı çıkmasıdır. Tekrarlayıcı olursa cerrahi olarak tedavi edilir. Bazen dışkı bağırsak içinde sertleşip bağırsağı tıkar ve bağırsak kanalının tıkanmasına sebep olur. Mineral yağ veya enema ile veya parmakla sert dışkı kırılarak bağırsak pasajı açılır.

Doç.Dr.Mustafa ULUBAY
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı

Kadın Hastalıkları için Ankara’da Doç. Dr. Mustafa ULUBAY ile iletişime geçebilirsiniz.